Kadınların çalışma hayatında bazı durumlarda dezavantajlı konumda olduğu herkesçe bilinen bir gerçektir. Bu dezavantajlı durumlar günümüzde mevzuat çalışmalarıyla iyileştirildiğinden artık her ne kadar daha az hissedilse de hala uyuşmazlıklara konu olabilmektedir. Bu uyuşmazlıklara konu gri alanlardan biri de kadın çalışanların süt izni hakkıdır.
Süt izni, İş Kanunu’nda kadın çalışanların bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verileceği şeklinde düzenlenmiştir. Anılan düzenleme uyarınca bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını ise işçi kendisi belirleyecek ve bu süre günlük çalışma süresinden sayılacaktır.
Süt izni haklarının toplu kullanılabilmesine ilişkin ise açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte toplu kullanılmasını engelleyici bir hüküm de bulunmamaktadır. Doktrinde kimi yazarlar çocuğun günlük süt ihtiyacının karşılanması ve çocuğun sağlıklı gelişimini tamamlaması amacıyla verilmiş olan bu iznin toplu kullandırılmasının Kanun’un amacına aykırı düşeceğini savunarak toplu olarak kullandırılmaması gerektiğini ileri sürmektedir. Ancak özellikle İstanbul gibi büyük şehirlerde eğer kadın çalışanın işyeri evine yakın bir bölgede değil ise sadece işten eve ulaşım bile 1,5 saati bulabilmektedir. Bu ve benzeri dezavantajlı durumlar karşısında Kanun hükümlerinin kati suretle uygulanması hukuki vicdanı zedeleyecek ve hakların hakkaniyete uygun ve tam olarak temin edilmesini engelleyecektir. Bu sebeple süt izninin işe geç gelme ya da işten erken ayrılma veya toplu olarak kullandırılması şeklinde farklı uygulamalar görülmektedir. Nitekim Yargıtay’ın kararlarına konu olan uyuşmazlıklarda da Yargıtay toplu izin kullanımının doğru olmadığına ilişkin herhangi bir değerlendirmede bulunmamıştır aksine Yargıtay, işçi lehine olmak üzere taraflar arasında süre düzenlemesi yapılabileceğini değerlendirmektedir. İşbu sebeplerle eğer çalışan isterse süt izninin toplu kullandırılmasının mümkün olabileceği kabul edilmelidir.
Süt izni kullanımına ilişkin diğer bir sorun ise işveren tarafından süt izninin kullandırılmaması halinde çalışanın taleplerinin ne olacağına ilişkindir. Bu konu da Kanun’da ve ikincil düzenlemelerde açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte Yargıtay “Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.” hükmü gereği yakın zamana kadar süt izni kullandırılmamasına ilişkin çalışanın normal çalışma ücretinin ödenmesi halinde başkaca bir hak talebinin olamayacağı yönünde kararlar vermekteydi. Ancak Yargıtay 2016 yılından itibaren vermiş olduğu kararlarıyla bu yerleşik içtihadından vazgeçmiştir.
Yargıtay’ın 2016 yılından sonra vermiş olduğu kararlarda işverenin kadın çalışanlarına süt izni hakkının kullandırılmaması halinde gece yapılan fazla çalışmaların zamlı ücret üzerinden ödenmesi gerektiğine ilişkin içtihadına benzer olarak süt izninin kullandırılmaması halinde işçinin yüzde 50 zamlı ücrete hak kazanacağına karar vermiştir.
“Dolayısıyla, yasa uyarınca kadın işçilere çocuklarını emzirmeleri için günde bir buçuk saat ( aksi yönde ve fakat işçi lehine olmak üzere taraflar arasında süre düzenlemesi yapılabileceği gibi ) süt izni verilmesi hususu işverenin inisiyatifinde olan bir durum olmayıp, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 74/7. fıkrası uyarınca da bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağının işçi tarafından belirleneceği hüküm altına alınmış olup, işçinin süt izni kullanması gerektiği halde bu iznin kullandırılmaması durumunda, kullandırılmayan sürenin tespiti ile % 50 zamlı ücret üzerinden hesaplama yapılması gerektiğinin kabulü Anayasanın 50/2. maddesine ve amaçsal yorum benimsemek suretiyle 4857 Sayılı Kanun’un ruhuna daha uygun düşeceğinden hükmün bozulması gerekmiştir.”
Y. 22. HD., 13.06.2016, E. 2015/12878 K. 2016/17527
Kanun’un 104. maddesinde süt izni hakkının kullandırılmaması halinde işverene idari para cezası verileceği düzenlenmiştir. Ayrıca belirtilmesinde fayda bulunmaktadır ki, Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik ve İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği uyarınca gebe veya emziren çalışanın günde 7.5 saatten fazla çalıştırılmayacağı düzenlenmiş ve bu çalışanlara gece çalıştırılması yaptırılması ve fazla çalışma yaptırılması yasaklanmıştır.
Uygulamada sıkça rastlanan ve uyuşmazlıklara konu edilen durumlardan biri de çalışanın süt iznini toplu olarak kullanması halinde süt iznine hak kazanacağı süre zarfında iş sözleşmesinin feshi halidir. Çalışan süt izni haklarını önceden kullanmış olduğundan ve işinden de bu izin haklarını hak etmeden ayrılacağından kullandırılan izin hakları yönünden işveren aleyhine bir durum meydana gelecektir. Bunun gibi benzeri menfaat dengesini zedeleyen durumların önüne geçebilmek amacıyla işveren ve çalışan arasında süt izninin toplu olarak kullanılacağına ve iş sözleşmesinin feshi halinde toplu kullandırılan izin haklarının ne olacağına ilişkin bir protokol düzenlenmesi her iki tarafın haklarının tespiti bakımından önem arz edecektir.
Av. Sinem İLİKLİ
TARLAN- BAKSI AVUKATLIK BÜROSU
AV. AYLİN TARLAN- AV. DERYA BAKSI
Tarlan Avukatlık Bürosu Bloğu 